کوتاه در نقد یک کتاب
حاصل چند نوبت (به اجبار امتحان و کنکور) خواندن کتاب تاریخ عثمانی نوشته اسماعیل احمد یاقی (ترجمه رسول جعفریان/ انتشارات حوزه و دانشگاه) این سوال بوده که چرا چنین اثری باید به عنوان یک متن درسی توسط یک موسسه پژوهشی برای ترجمه برگزیده شود؟ مگر این کتاب چه خصوصیتی دارد؟
نویسنده کتاب هوای شکوه و جلال خلافت عثمانی را در سر میپخته و آن را نمونه کاملی از حکومت اسلامی به شمار می آورده آن هم تنها به یک دلیل: ویژگی جهادگرانه دولت عثمانی و موفقیت آن در شکست غرب و سلطه بر آن، او در کتاب خود حکومت عثمانی را به عنوان حکومتی با روحیه خالص اسلامی (ص141) میستاید و در نتیجه چنین نگاهی اصلی ترین دلیل زوال حکومت عثمانی را دور شدن از همین رویه اسلامی (جهادگری) به شمار می آورد. باز هم بر همین اساس، بیش از همه به توصیف عملیات نظامی این دولت پرداخته و کمتر از مسائل اجتماعی و حتی سیاسی امپراتوری (غیر از مسائل مرتبط به ارتش) سخن رانده است و از تحلیل عمیق شرایط اجتماعی منجر به فروپاشی امپراتوری بازمانده و همه جا توطئه های غربیان و دور شدن از همان روحیه اسلامی را به عنوان ترجیع بند تحلیل هایش مطرح کرده است.
احتمالا ناشر (که یک نهاد پژوهشی دینی است) به دنبال کتابی با نقطه نظر اسلامی بوده است یعنی اثری که غربی نباشد. اما نتیجه، انتخاب کتابی است که به سختی میتوان حسن دیگری برای آن یافت (بخصوص به عنوان یک متن درسی که انتظار می رود چشم اندازهای متعدد را پیش روی دانشجو بگذارد). از سوی دیگر نقطه نظر اسلامی این کتاب مطابق با تفسیر خلافت عثمانی از اسلام است؛ اسلام جهادگرانه. من بعید میدانم ناشر خود به کارایی چنین تفسیری از اسلام در جهان امروز باور داشته باشد.
